मराठवाड्यातील पूरस्थिती – लोकांचे आयुष्य विस्कळीत, प्रशासनाची धडपड मराठवाड्यातील मुसळधार पावसाने गेल्या काही दिवसांत अनेक गावांमध्ये पूरस्थिती निर्माण केली आहे. नद्या तुडुंब भरून वाहत आहेत, शेतं पाण्याखाली गेली आहेत आणि घरे उद्ध्वस्त झाली आहेत. या नैसर्गिक संकटामुळे हजारो कुटुंबं विस्थापित झाली आहेत. प्रशासन मदतकार्य राबवत असलं तरी जनतेच्या डोळ्यांत चिंता आणि अनिश्चिततेचं सावट स्पष्टपणे दिसत आहे. Konkandhara च्या टीमने प्रत्यक्ष ठिकाणी पोहोचून या संकटग्रस्त भागाची पाहणी केली. लातूर जिल्ह्यातील किल्लारीच्या बाजूला असलेल्या गावात प्रवेश करताच चिखलाने माखलेले रस्ते, पाण्याने भरलेली शेतं आणि ओसाड झालेली घरे दिसू लागतात. गावाच्या मध्यभागी अजूनही कमरेपर्यंत पाणी साचलेले आहे. घरांची भिंत कोसळलेली, छपरं उखडलेली आणि उरलेसुरले सामान उंचावर ठेवलेलं – हेच दृश्य जवळजवळ प्रत्येक ठिकाणी दिसतंय.लोकं शाळा आणि मंदिरात आसरा घेत बसलेले आहेत. पाण्यातून बाहेर आलेल्या गुरांना बांधण्यासाठी जागा नाही. मुलं भिजलेल्या वहीपुस्तकांकडे पाहून रडताना दिसतात. दरम्यान, मदत पोहोचवणाऱ्या सरकारी गाड्यांची धावपळ सुरू आहे, पण लोकांच्या नजरेत अजूनही हताशपणा आहे. शिवाजी जगदाळे नावाचे शेतकरी डोळ्यांत पाणी आणून सांगतात, “संपूर्ण कापसाचं पीक वाहून गेलं. शेतात पाणीच पाणी आहे. वर्षभराच्या मेहनतीवर पाणी फिरलं.”गावातील महिलावर्ग चिंतेत आहे. माया ताई सांगतात, “घरातलं धान्य, कपडे सगळं वाहून गेलं. मुलांना कसं वाढवायचं, उद्या काय खायचं हाच प्रश्न आहे.”तरुण मुलं मात्र मदतकार्यांत पुढाकार घेत आहेत. गाड्या थांबवून लोकांना अन्न व पाणी वाटताना त्यांचं धडपडणं दिसतं.स्थानिक शिक्षक देशमुख सर म्हणाले, “शाळा पाण्याखाली गेल्या. विद्यार्थ्यांचं भविष्य अंधारात जातंय. सरकारनं लगेच पावलं उचलली नाहीत तर परिस्थिती आणखी गंभीर होईल.”जवळच्या आरोग्य केंद्रात डॉ. कुलकर्णी यांनी सांगितलं की, पूरपाण्यामुळे पाण्यातून पसरणाऱ्या रोगांचा धोका वाढतोय. आधीच डेंग्यू आणि गॅस्ट्रोचे रुग्ण वाढू लागलेत. हवामान खात्याच्या माहितीनुसार, मराठवाड्यात सरासरीपेक्षा दुप्पट पाऊस पडला आहे. मंजीरा, मनार, तेरणा अशा नद्यांच्या काठावर असलेल्या गावी पूरस्थिती गंभीर आहे.राज्य सरकारनं आतापर्यंत २५ हजाराहून अधिक लोकांना सुरक्षित ठिकाणी हलवलं आहे. १०० पेक्षा जास्त गावं बाधित झाली असून, सुमारे ५०० हेक्टरहून अधिक क्षेत्र पाण्याखाली गेलं आहे.एनडीआरएफच्या १२ टीम्स सध्या विविध भागांत कार्यरत आहेत. बचाव व मदतकार्य सुरू असलं तरी काही भागात अजूनही अडकलेले लोक बाहेर काढायचे आहेत.दरवर्षी दुष्काळाने होरपळणारा मराठवाडा या वेळी पावसाच्या तडाख्याने हवालदिल झाला आहे. हवामान बदलाचा थेट परिणाम या भागावर होत असल्याचं तज्ज्ञांचं मत आहे. मराठवाड्यातील पूरस्थिती ही केवळ हवामानाच्या अनिश्चिततेचा परिणाम नाही, तर अपुऱ्या नियोजनाचीही देणगी आहे. या भागात जलव्यवस्थापनाची मोठी समस्या आहे. एका बाजूला दुष्काळ आणि दुसऱ्या बाजूला अचानक येणारा पूर – ही द्विधा स्थिती शेतकऱ्यांना उद्ध्वस्त करते.पूरनियंत्रणासाठी जलाशय, बंधारे, नालेसफाई यासारखी कामं वेळेवर न झाल्यामुळे पाणी गावांमध्ये घुसतं. राजकीय नेत्यांनी घोषणाबाजी केली असली तरी प्रत्यक्ष अंमलबजावणी अपुरी पडते.या आपत्तीचा दीर्घकालीन परिणाम कृषी क्षेत्रावर होणार आहे. पिकांचं नुकसान झाल्यानं शेतकऱ्यांचं कर्ज वाढेल. बाजारात अन्नधान्याच्या किमती वाढण्याची शक्यता आहे.राजकीय पातळीवरही ही परिस्थिती संवेदनशील आहे. शेतकऱ्यांच्या नाराजीतून आंदोलन पेटण्याची भीती आहे. केंद्र व राज्य सरकारने तातडीने मदत जाहीर केली नाही, तर याचे परिणाम आगामी निवडणुकांवर होऊ शकतात.हवामान बदलाचा धोकाही अधिक गंभीर होताना दिसतोय. यापुढे आपल्याला आपत्ती व्यवस्थापनाची नव्याने मांडणी करावी लागेल, अन्यथा अशा घटना पुन्हा पुन्हा होणार. स्थानिक लोकांवर या पूरस्थितीचा थेट आणि तीव्र परिणाम झाला आहे. घरे उद्ध्वस्त झाल्यानं हजारो लोक बेघर झाले आहेत. शेतकऱ्यांचं पीक वाहून गेल्यानं त्यांचं संपूर्ण वर्ष आर्थिक संकटात गेलं आहे.लहान मुलांचं शिक्षण बिघडलं आहे, शाळा बंद आहेत. आरोग्य सेवांवर ताण वाढलाय. महिलांना अन्न, पाणी, सुरक्षित निवारा यांचा प्रचंड अभाव जाणवतोय.गावोगाव लोकं आता सरकारी मदतीकडे डोळे लावून बसलेली आहेत. मदत पोहोचली तरी ती सर्वांना समान प्रमाणात मिळत नाही, अशी लोकांची तक्रार आहे.Konkandhara च्या वाचकांसाठी या घटनेतून शिकण्यासारखं म्हणजे – हवामान बदल आता फक्त आंतरराष्ट्रीय चर्चेपुरता मर्यादित राहिलेला नाही, तर तो आपल्या दारात ठोठावत आहे. मराठवाड्यासारख्या भागांत टिकाऊ जलव्यवस्थापन व आपत्ती व्यवस्थापनाची गरज आता टाळता येणार नाही. मराठवाड्यातील पूरस्थिती ही एक नैसर्गिक आपत्ती असली तरी तिच्या पाठीमागे मानवनिर्मित निष्काळजीपणाही दिसून येतो. शेतकऱ्यांचं आयुष्य उद्ध्वस्त झालं, हजारो कुटुंबं विस्थापित झाली, तर संपूर्ण समाजावर अनिश्चिततेचं सावट आलं आहे. या आपत्तीचा सामना करण्यासाठी सरकार, प्रशासन आणि स्थानिक जनता यांना एकत्रितपणे काम करणं गरजेचं आहे.
