फास्ट चेक

बेंगलुरू, ११ ऑगस्ट २०२५: कर्नाटकातील बेंगलुरू सेंट्रल लोकसभा मतदारसंघातील महादेवपूरा विधानसभा मतदारसंघ सध्या ‘वोट चोरी’च्या कथित आरोपांमुळे चर्चेत आहे. लोकसभेतील विरोधी पक्षनेते राहुल गांधी यांनी ७ ऑगस्ट २०२५ रोजी पत्रकार परिषदेत दावा केला की, २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीत महादेवपूरामध्ये १,००,२५० बनावट मते टाकण्यात आली, ज्यामुळे भारतीय जनता पक्षाला (भाजप) हा मतदारसंघ जिंकण्यास मदत झाली. निवडणूक आयोगाच्या (EC) आकडेवारीवर आधारित या वादाच्या केंद्रस्थानी असलेल्या महादेवपूराच्या निवडणूक इतिहासावर आणि मतदारसंख्येच्या वाढीवर एक नजर टाकूया. महादेवपूराची मतदारसंख्या आणि वाढ महादेवपूरा विधानसभा मतदारसंघ २००८ च्या मतदारसंघ पुनर्रचना प्रक्रियेत तयार झाला. २००८ च्या विधानसभा निवडणुकीत येथील मतदारसंख्या २.७५ लाख होती, जी २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीत ६.६ लाखांवर पोहोचली, म्हणजेच १४० टक्क्यांनी वाढ झाली. बेंगलुरू सेंट्रल लोकसभा मतदारसंघातील इतर सात विधानसभा मतदारसंघांच्या तुलनेत ही वाढ लक्षणीय आहे. उदाहरणार्थ, सर्वज्ञाननगर मतदारसंघात २००८ ते २०२४ या कालावधीत मतदारसंख्या ३.०५ लाखांवरून ३.८६ लाखांवर (२६.५ टक्के वाढ), शांतीनगरमध्ये २५.२ टक्के, सी.व्ही. रमण नगरमध्ये २३.१ टक्के, शिवाजीनगरमध्ये १९.८ टक्के, राजाजीनगरमध्ये १३.७ टक्के, चामराजपेटमध्ये १२.६ टक्के आणि गांधीनगरमध्ये केवळ ३ टक्के वाढ झाली. ही अभूतपूर्व वाढ महादेवपूराच्या वेगवान शहरीकरणाशी जोडली जाते. २००० च्या दशकात आयटी क्षेत्राच्या वाढीमुळे बेंगलुरूच्या मध्यवर्ती भागात जमिनींचा तुटवडा निर्माण झाला, त्यामुळे महादेवपूरात शेतीच्या जमिनींवर मोठ्या प्रमाणात बांधकामे झाली. गेल्या दोन दशकांत हा भाग नवीन स्थलांतरितांसाठी परवडणाऱ्या घरांचा आणि सोईसुविधांचा केंद्र बनला आहे, ज्यामुळे मतदारसंख्येत वाढ झाली. मतदान टक्केवारी आणि निवडणूक निकाल महादेवपूरा मतदारसंघाने २००८ पासून विधानसभा आणि लोकसभा निवडणुकांमध्ये सातत्याने बेंगलुरू सेंट्रलमधील इतर मतदारसंघांपेक्षा जास्त मतदान टक्केवारी नोंदवली आहे. २००८ ते २०१८ या कालावधीत विधानसभा निवडणुकांमध्ये महादेवपूरामध्ये सर्वाधिक मतदान टक्केवारी होती, जी २०१३ मध्ये ६१.६ टक्क्यांवर पोहोचली. तथापि, २०२३ मध्ये येथील मतदान टक्केवारी ५५ टक्क्यांवर घसरली, आणि हा मतदारसंघ चौथ्या क्रमांकावर आला. लोकसभा निवडणुकांमध्ये, २०१४ मध्ये महादेवपूरामध्ये ५८ टक्के मतदानासह दुसऱ्या क्रमांकाची टक्केवारी होती, परंतु २०२४ मध्ये ती ५४ टक्क्यांवर येऊन सहाव्या क्रमांकावर गेली. तरीही, मोठ्या मतदारसंख्येमुळे महादेवपूरामध्ये प्रत्यक्ष मतदारांची संख्या नेहमीच सर्वाधिक राहिली आहे. बेंगलुरू सेंट्रल लोकसभा मतदारसंघात २००९ पासून भाजपाचे पी.सी. मोहन यांनी सलग चार वेळा विजय मिळवला आहे. महादेवपूरा विधानसभा मतदारसंघातही २००९ ते २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकांमध्ये भाजपाने आघाडी घेतली. २००९ मध्ये बेंगलुरू सेंट्रलमधील आठपैकी पाच विधानसभा मतदारसंघांत भाजपाने, दोन मतदारसंघांत काँग्रेसने आणि एका मतदारसंघात जनता दल (सेक्युलर) ने आघाडी घेतली. २०१४ मध्येही भाजपाने पाच आणि काँग्रेसने तीन जागांवर आघाडी घेतली. २०१९ आणि २०२४ मध्ये दोन्ही पक्षांनी प्रत्येकी चार जागांवर आघाडी मिळवली. विशेष म्हणजे, महादेवपूरा हा एकमेव मतदारसंघ आहे, जिथे २००९ ते २०२४ या कालावधीत भाजपाची मतांची टक्केवारी सातत्याने वाढत गेली – २००९ मध्ये ४५.६ टक्क्यांवरून २०२४ मध्ये ६४.७ टक्क्यांपर्यंत. राहुल गांधी यांचे ‘वोट चोरी’चे आरोप राहुल गांधी यांनी ७ ऑगस्ट २०२५ रोजी पत्रकार परिषदेत दावा केला की, महादेवपूरामध्ये ६.५ लाख मतांपैकी १,००,२५० मते बनावट होती. त्यांनी पाच प्रकारच्या गैरप्रकारांचा उल्लेख केला: ११,९६५ डुप्लिकेट मते, ४०,००९ बनावट किंवा अवैध पत्ते, १०,४५२ एकाच पत्त्यावर मोठ्या संख्येने मतदार, ४,१३२ अवैध छायाचित्रे आणि ३३,६९२ फॉर्म ६ चा गैरवापर. त्यांनी शकुन राणी नावाच्या ७० वर्षीय महिलेचे उदाहरण दिले, जी कथितरित्या दोनदा नवीन मतदार म्हणून नोंदली गेली आणि दोनदा मतदान केले. तसेच, गुरकीरत सिंग दंगल नावाच्या मतदाराने चार मतदान केंद्रांवर मतदान केल्याचा दावा केला. काँग्रेसच्या म्हणण्यानुसार, बेंगलुरू सेंट्रलमध्ये काँग्रेसने सातपैकी सहा विधानसभा मतदारसंघांत आघाडी घेतली होती, परंतु महादेवपूरामध्ये भाजपाने १,१४,०४६ मतांनी विजय मिळवला, ज्यामुळे एकूण निकाल बदलला. राहुल गांधी यांनी निवडणूक आयोगावर डिजिटल मतदार याद्या आणि सीसीटीव्ही फुटेज न देण्याचा आरोप केला, ज्यामुळे गैरप्रकार लपवले जात असल्याचे त्यांचे म्हणणे आहे. निवडणूक आयोगाचा प्रतिसाद कर्नाटकच्या मुख्य निवडणूक अधिकाऱ्यांनी राहुल गांधी यांच्या आरोपांना “खोटे आणि दिशाभूल करणारे” म्हटले आहे. त्यांनी ७ ऑगस्ट २०२५ रोजी पत्र लिहून गांधी यांना नियम २० (३) (ब) अंतर्गत शपथपत्रासह बनावट मतदारांची नावे सादर करण्यास सांगितले. प्राथमिक तपासात शकुन राणी यांनी फक्त एकदाच मतदान केल्याचे आढळले आहे, आणि त्यांनी सादर केलेले कागदपत्र मतदान अधिकाऱ्याने जारी केलेले नसल्याचे आयोगाने स्पष्ट केले. निवडणूक आयोगाने म्हटले आहे की, मतदार यादी तयार करण्याची प्रक्रिया पारदर्शक आहे आणि सर्व पक्षांना ड्राफ्ट आणि अंतिम मतदार याद्या पुरवल्या गेल्या होत्या. पुढे काय? या वादाने निवडणूक आयोग आणि काँग्रेसमधील तणाव वाढवला आहे. काँग्रेस आणि इंडिया आघाडीने ११ ऑगस्ट रोजी संसदेपासून निवडणूक आयोगापर्यंत निषेध कूच आयोजित केला आहे, आणि १७ ऑगस्टपासून बिहारमध्ये दोन आठवड्यांची जनजागृती यात्रा सुरू होणार आहे. काँग्रेसने ऑनलाइन मोहीम सुरू केली असून, डिजिटल मतदार याद्या जाहीर करण्याची मागणी केली आहे. दुसरीकडे, निवडणूक आयोगाने गांधी यांना पुरावे सादर करण्यास किंवा माफी मागण्यास सांगितले आहे, अन्यथा कायदेशीर कारवाई होऊ शकते. निष्कर्ष महादेवपूराची वाढती मतदारसंख्या आणि निवडणूक निकाल यामुळे हा मतदारसंघ कायमच चर्चेत राहिला आहे. राहुल गांधी यांचे आरोप आणि निवडणूक आयोगाचा प्रतिसाद यामुळे हा वाद अधिक तीव्र झाला आहे. या प्रकरणात ठोस पुरावे आणि कायदेशीर प्रक्रिया यावरच पुढील दिशा ठरेल.

नवी दिल्ली, ११ ऑगस्ट २०२५: इंडिया आघाडीच्या खासदारांनी बिहारमधील विशेष गहन पुनरावलोकन (एसआयआर) आणि २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीत कथित निवडणूक गैरप्रकारांच्या विरोधात सोमवारी (११ ऑगस्ट २०२५) संसदेपासून निवडणूक आयोगाच्या कार्यालयापर्यंत निषेध कूच काढण्याची घोषणा केली आहे. याचवेळी, काँग्रेसने ‘वोट चोरी’ या कथित गैरप्रकारांविरोधात जनजागृतीसाठी ऑनलाइन मोहीम सुरू केली आहे. काँग्रेस अध्यक्ष मल्लिकार्जुन खर्गे यांनी या मुद्यावर एकत्रित रणनीती आखण्यासाठी इंडिया आघाडीच्या खासदारांसाठी सोमवारी रात्रीच्या जेवणाचे आयोजन केले आहे. लोकसभेतील विरोधी पक्षनेते राहुल गांधी यांच्या नेतृत्वाखालील या निषेध कूचमध्ये सुमारे ३०० खासदार सहभागी होणार असल्याची माहिती आहे. राहुल गांधी यांनी रविवारी (१० ऑगस्ट २०२५) आपल्या एक्स हँडलवर एक वेब पोर्टल आणि फोन नंबर जाहीर केला, ज्याद्वारे लोकांना या मोहिमेत सहभागी होण्याचे आवाहन केले आहे. त्यांनी लिहिले, “वोट चोरी हा ‘एक व्यक्ती, एक मत’ या मूलभूत संकल्पनेवर हल्ला आहे. स्वच्छ मतदार यादी ही स्वतंत्र आणि निष्पक्ष निवडणुकांसाठी आवश्यक आहे. आमची निवडणूक आयोगाकडून मागणी स्पष्ट आहे – पारदर्शकता राखा आणि डिजिटल मतदार याद्या जाहीर करा, जेणेकरून लोक आणि पक्ष त्यांचे लेखापरीक्षण करू शकतील.” कथित ‘वोट चोरी’ आणि पुरावे राहुल गांधी यांनी ७ ऑगस्ट रोजी एका पत्रकार परिषदेत कर्नाटकातील महादेवपूरा मतदारसंघात सुमारे एक लाख बनावट मतदार असल्याचा दावा केला होता. त्यांनी निवडणूक आयोगाच्या कथित कागदपत्रांवर आधारित सादरीकरणात असा आरोप केला की, एका मतदाराने, शकुन राणी यांनी, दोनदा मतदान केले. तथापि, कर्नाटकच्या मुख्य निवडणूक अधिकाऱ्यांनी (सीईओ) यावर स्पष्टीकरण मागितले आणि प्राथमिक तपासात शकुन राणी यांनी फक्त एकदाच मतदान केल्याचे सांगितले. निवडणूक आयोगाने राहुल गांधी यांना या दाव्याच्या समर्थनार्थ कागदपत्रे सादर करण्यास सांगितले आहे. काँग्रेसच्या वेब पोर्टलवर दावा केला आहे की, बेंगलुरू सेंट्रलमधील एका विधानसभा मतदारसंघात एक लाख बनावट मतदार आढळले, ज्यामुळे भाजपाला हा लोकसभा मतदारसंघ जिंकण्यास मदत झाली. “जर ७०-१०० जागांवर असा प्रकार घडला तर स्वतंत्र निवडणुका नष्ट होतील,” असे पोर्टलवर नमूद आहे. या पोर्टलवर नोंदणी केल्यानंतर, सहभागी व्यक्तीच्या नावे एक प्रमाणपत्र जारी केले जाते, ज्यामध्ये “मी राहुल गांधी यांच्या डिजिटल मतदार याद्या जाहीर करण्याच्या मागणीचे समर्थन करतो” असे नमूद आहे. इंडिया आघाडीची एकजूट या मुद्यावर इंडिया आघाडीने एकजुटीने पावले उचलली आहेत. ८ ऑगस्ट रोजी राहुल गांधी यांच्या निवासस्थानी झालेल्या बैठकीत २५ पक्षांचे ५० हून अधिक नेते उपस्थित होते. यामध्ये काँग्रेस अध्यक्ष मल्लिकार्जुन खर्गे, सोनिया गांधी, राकांपाचे शरद पवार, नॅशनल कॉन्फरन्सचे फारूक अब्दुल्ला, पीडीपीच्या मेहबुबा मुफ्ती, समाजवादी पक्षाचे अखिलेश यादव, राजदचे तेजस्वी यादव, तृणमूल काँग्रेसचे अभिषेक बॅनर्जी, शिवसेना (यूबीटी) चे उद्धव ठाकरे, डीएमकेचे तिरुची सिवा आणि टी.आर. बालू, सीपीआय (एम) चे एम.ए. बेबी, सीपीआयचे डी. राजा, सीपीआय (एमएल) चे दीपंकर भट्टाचार्य आणि एमएनएमचे कमल हसन यांचा समावेश होता. या बैठकीत राहुल गांधी यांनी ‘वोट चोरी मॉडेल’ वर सादरीकरण केले, ज्यामध्ये त्यांनी भाजप आणि निवडणूक आयोगाच्या संगनमताने निवडणुका हेराफेरी केल्याचा दावा केला. काँग्रेसने याला “लोकशाहीविरोधी कट” असे संबोधले आणि सांगितले की, “आम्ही लोकशाहीच्या रक्षणासाठी सर्वतोपरी लढू.” निवडणूक आयोगाचा प्रतिसाद निवडणूक आयोगाने राहुल गांधी यांच्यावर खोटे आरोप केल्याचा ठपका ठेवत त्यांना पुरावे सादर करण्यास किंवा माफी मागण्यास सांगितले आहे. कर्नाटकच्या सीईओने सांगितले की, राहुल गांधी यांनी सादर केलेले कागदपत्र निवडणूक अधिकाऱ्याने जारी केलेले नाही. यावर काँग्रेसचे सरचिटणीस के.सी. वेणुगोपाल यांनी अलप्पुझा येथे पत्रकारांना सांगितले, “आम्ही या मुद्यावर मागे हटणार नाही. ही आमच्या देशाच्या लोकशाहीची लढाई आहे. निवडणूक आयोग डिजिटल मतदार याद्या का जाहीर करत नाही? सीसीटीव्ही फुटेज नष्ट का केले?” पुढे काय? इंडिया आघाडीने १७ ऑगस्टपासून बिहारमध्ये दोन आठवड्यांची ‘यात्रा’ आयोजित केली आहे, ज्याद्वारे ते या मुद्यावर जनजागृती करतील. याशिवाय, काँग्रेसने २०२४ च्या लोकसभा निवडणुकीतील मतदार यादीतील कथित गैरप्रकारांचे सर्वंकष लेखापरीक्षण करण्याची घोषणा केली आहे. पक्षाने असे म्हटले आहे की, ४८ मतदारसंघांमध्ये इंडिया आघाडीचे उमेदवार ५०,००० पेक्षा कमी मतांनी पराभूत झाले, आणि या सर्व जागांवर मतदार यादीत गैरप्रकार झाल्याचा दावा आहे.